Pain, tenderness, and empathy

၃၀၊ ၆၊ ၂၀၀၇

နာျခင္း ႏွစ္မ်ိဳး ႏွင့္ ကိုယ္ခ်င္းစာ တရား

တစ္ခ်ိန္တုန္းက ေဆးတကၠသိုလ္ တစ္ခုမွာေပါ့ . . .

တတိယႏွစ္ ေဆးေက်ာင္းသားေလးေတြ ေဆးရံု စဆင္းခါစ အခ်ိန္။ ဂ်ဴတီကုတ္ဖါးဖါး နဲ႔ နားက်ပ္ အိတ္ထဲထည့္လို႔ လူနာေတြၾကား စတိုင္ထြားေနၾကစဥ္ကေပါ့။

ပထမဆံုးရက္ေတြထဲမွာ ဆရာတစ္ေယာက္က လူနာ့ ဗိုက္ကို စမ္းသပ္နည္း သင္ေပးလာတယ္။ ဘယ္နားမွာ အသည္း၊ ဘယ္နားမွာ သရက္ရြက္၊ ဘယ္နားမွာ အူအတက္ စသည္ျဖင့္မွတ္သားၾကရပါတယ္။ ဆက္ၿပီး သင္ယူရတာကေတာ့ နာျခင္း ႏွစ္မ်ိဳးရွိတဲ့ အေၾကာင္းပါ။ ဘိုလိုေတာ့ Pain and Tenderness လို႔ ေခၚၿပီး ျမန္မာလိုေတာ့ နာတယ္ လို႔ပဲ ေခၚပါတယ္။ Pain ဆိုတာက လူနာက နာတဲ့ အေၾကာင္းေျပာတာပါ။ Tenderness ဆိုတာကေတာ့ လူနာက နာတယ္လို႔ ေျပာတာကို ဆရာ၀န္က စမ္းသပ္ၾကည့္လို႔ အမွန္အကန္ နာမွန္း ( ဥပမာ - လူနာ တြန္႔သြားတာမ်ိဳး၊ ကြ်တ္ကြ်တ္ကြ်တ္ နဲ႔ ညည္းတာမ်ိဳး ) သိတာမ်ိဳးကို ေခၚပါတယ္။ ဒါနဲ႔ စကားမစပ္ နာတယ္လို႔ လူနာကေျပာလာရင္၊ ဘယ္ေနရာ နာတာလဲ၊ ဘယ္ေလာက္ၾကာၿပီလဲ၊ ဘယ္အခ်ိန္မွာ နာတာလဲ၊ ဘယ္လိုလုပ္လိုက္ရင္ သက္သာလဲ၊ ဘာလုပ္ရင္ ပိုဆိုးလာလဲ၊ ဘယ္ေလာက္ေလာက္နာလဲ၊ အစရွိသျဖင့္ နာျခင္းဋီကာ ျပဳစုရပါေသးတယ္။

ဆရာ စမ္းသပ္ျပတဲ့ လူနာက အသည္း ေနရာမွာ နာေနပါတယ္။ ဆရာ့လက္က လူနာ့ အသည္း ေနရာကို စမ္းျပတဲ့အခ်ိန္မွာပဲ ဆရာက လူနာ့ မ်က္ႏွာကိုၾကည့္ေနပါတယ္။ လူနာ မ်က္ႏွာရႈံ႕မဲ့သြားၿပီဆိုေတာ့ Tenderness ရွိၿပီေပါ့။ လူနာက ကြ်တ္ကြ်တ္ကြ်တ္ေတာ့ မေအာ္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ေတာ္ေတာ္ နာေနပံုပါပဲ။ ဆရာက စမ္းၿပီးေတာ့ ေက်ာင္းသား တစ္ေယာက္ႏွစ္ေယာက္ စမ္းၾကည့္ဖို႔ ေျပာပါတယ္။ ဆရာ့နားမွာ ၀ိုင္းေနတာက ၁၀ ေယာက္ ၁၂ ေယာက္ေလာက္ရွိမယ္။ အားလံုးလိုလိုကပဲ နာျခင္း စမ္းသပ္နည္း အတတ္ပညာကို လိုလိုခ်င္ခ်င္ တတ္ခ်င္ေနၾကေတာ့ လူနာကို တစ္ေယာက္တစ္လွည့္ စမ္းသပ္ၾကပါတယ္။ လူနာချမာ ေနာင္လာေနာက္သား လူနာေတြေကာင္းစားဖို႔အတြက္ အံႀကိတ္ၿပီး ငါးႀကိမ္ထက္မနည္း အစမ္းသပ္ခံရပါေတာ့တယ္။

ေက်ာင္းသား တစ္ေယာက္ ႏွစ္ေယာက္ကေတာ့ လူနာကို မစမ္းေတာ့ပဲ ထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ၿပီးမွ သူတို႔ အခ်င္းခ်င္း ေျပာမိတာက လူနာ ေနရာကေန ၀င္ၾကည့္ရင္ နာတဲ့ေနရာကို ဘယ္သူက ၁၂ ခါေလာက္ အထိခံခ်င္မွာလဲ။ ကိုယ္တို႔ေတြ ေနာက္တစ္ခါမွပဲ စမ္းၾကတာေပါ့တဲ့။

အေတြးနယ္ခ်ဲ႕မိတာက လူနာကို မိမိရရ စမ္းသပ္ၾကတဲ့ သူငယ္ခ်င္းေတြဟာ လူနာကို နာေစခ်င္လို႔ေတာ့ ဟုတ္ဟန္မတူပါ။ ေဆးပညာကို ကြ်မ္းကြ်မ္းက်င္က်င္ တတ္ခ်င္ၿပီး ဆရာ၀န္ေကာင္းေတြ ျဖစ္ခ်င္ၾကတာသာ ျဖစ္ပါမယ္။ ဒါေပမယ့္လည္း ေဆးေက်ာင္းသားေတြကို လူနာ စမ္းသပ္နည္း မသင္ခင္မွာ ကိုယ္ခ်င္းစာနည္းကို အရင္သင္ရင္ ေကာင္းေလမလားလို႔ေတာ့ ကြ်န္ေတာ္ေတြးမိခဲ့ပါတယ္။

Read More...

Collapse...

eradication?

၂၇၊ ၆၊၂၀၀၇

မ်ိဳးျဖဳတ္ လိုက္ရမလား

စာေရးသူ လက္ရွိတက္ေနတဲ့ေက်ာင္းရဲ႕ ထံုးစံအတိုင္း ေန႔ခင္းပိုင္း ထမင္းစား နားခ်ိန္မွာ seminar ေတြ လုပ္ေလ့လုပ္ထ ရွိပါတယ္။ ယေန႔မွာေတာ့ ေက်ာင္းရဲ႕ ပါခ်ဳပ္ေဟာင္း Dr. Donald A. Henderson (ခင္မင္သူေတြက သူ႔ကို DA လို႔ေခၚၾကပါတယ္) ကေန ပိုလီယို ေရာဂါ ပေပ်ာက္ေရး စီမံကိန္းအေၾကာင္း ေျပာမယ္ဆိုေတာ့ စာေရးသူလဲ မျဖစ္မေနသြားတက္ပါတယ္။

ေဒါက္တာဟင္ဒါဆင္ ဆိုတာ တစ္ျခားလူ ဟုတ္ရိုးလား ကမာၻေပၚကေန ေက်ာက္ေရာဂါ (smallpox) ပေပ်ာက္သြားေရး စီမံကိန္းကို ဦးေဆာင္ခဲ့သူေပါ့။ ၁၉၈၀ ေနာက္ပိုင္း ေမြးတဲ့ စာရႈသူေတြရဲ႕ လက္ေမာင္းမွာ ဘဲဥပံု အမာရြတ္ေတြ မရွိေတာ့တာဟာ ေဒါက္တာဟင္ဒါဆင္ရဲ႕ စြမ္းေဆာင္မႈ ေက်းဇူးေတြပါေလရဲ႕။

ျပည္သူ႕က်န္းမာေရး လုပ္ငန္းေတြ လုပ္ေဆာင္ရာမွာ ကာကြယ္ေဆးထိုး လုပ္ငန္းဟာ ေတာ္ေတာ္ တာသြားပါတယ္။ မ်က္စိ နဲ႔ေတာင္ မျမင္ႏုိင္တဲ့ သတၱ၀ါေတြက လူေတြကို ဒုကၡေပးေနၾကတာကိုး။ ဒါေပမယ့္လည္း ဒီေလာက္ေသးငယ္တဲ့ ေရာဂါပိုးအားလံုး မေျပာနဲ႔ တစ္မ်ိဳးကိုေတာင္ ကမာၻေပၚကေန အျမစ္ျဖတ္ ဖို႔ဆိုတာ သိပ္မလြယ္လွပါဘူး။ ျပည္သူ႔က်န္းမာေရး ေခါင္းေဆာင္ေတြ အေနနဲ႔ ေရာဂါေပါင္း ၇ မ်ိဳးေလာက္ကို ကမာၻေပၚကေန မ်ိဳးျဖဳတ္ဖို႔ က်ိဳးစားခဲ့၊ က်ိဳးစားေနၾကပါတယ္။ အဲဒီ ေရာဂါေတြကေတာ့ Hookworm, Yellow Fever, Yaws, Malaria, Smallpox, Guinea Worm, and Poliomyelitis တို႔ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ပထမ ေလးမ်ိဳး (malaria အထိ) မွာေတာ့ မဟာ လူသားေတြ ေနာက္ေကာက္ (Knock-out) က်သြားပါတယ္။ Smallpox ကိုေတာ့ ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္ မ်ိဳးျဖဳတ္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး က်န္တဲ့ ႏွစ္မ်ိဳးအတြက္ကေတာ့ ေဆာင္ရြက္ဆဲပါ။

စိတ္၀င္စားစရာေကာင္းတာက (စာေရးသူတို႔ ႏုိင္ငံနဲ႔လည္း သက္ဆိုင္တဲ့) ပိုလီယို ေရာဂါ ပေပ်ာက္ေရး စီမံခ်က္ပါ။ ေငြကုန္ေၾကးက်ကေတာ့ ေသာက္ေသာက္လဲပါပဲ။ ေဒါက္တာဟင္ဒါဆင့္ အေျပာအရဆိုရင္ ပိုလီယို ပေပ်ာက္ေရး စီမံကိန္းဟာ ေက်ာက္ေရာဂါ ပေပ်ာက္ေရး စီမံကိန္း ထက္ ေငြေၾကး အဆ ၄၀ ေလာက္ ပိုသံုးၿပီးေနပါၿပီ။ ၁၉၈၈ မွာ ပိုလီယို ပေပ်ာက္ေရး စီမံကိန္း စတင္ခဲ့ၿပီး ၂၀၀၀ ခုႏွစ္မွာ ပေပ်ာက္မယ္လို႔ ခန္႔မွန္းခဲ့ေပမယ့္ တျဖည္းျဖည္းေနာက္ေရႊ႔လာလိုက္တာ အခုဆိုရင္ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္မွာ ပိုလီယိုေရာဂါ ကမာၻေပၚကေန လံုး၀ ပေပ်ာက္ရမယ္လို႔ ဆိုေနျပန္ပါၿပီ။

ႏုိင္ငံတစ္ႏုိင္ငံမွာ ပိုလီယိုေရာဂါ ပေပ်ာက္ၿပီလို႔ ဆိုႏုိင္ဖို႔ရာ ပိုလီယိုေၾကာင့္ျဖစ္လာတဲ့ အေၾကာေပ်ာ့ ေရာဂါျဖစ္သူကေလး လံုး၀မရွိတာ ၃ ႏွစ္ ရွိရပါမယ္။ စာေရးသူတို႔ ႏုိင္ငံမွာ ႏွစ္အေတာ္ၾကာၾကာ ငုတ္လွ်ိဳးေနခဲ့ၿပီး ၃ ႏွစ္ျပည့္ခါနီးေလးမွ ကေလးတစ္ေယာက္မွာ ပိုလီယို အေၾကာေပ်ာ့ေရာဂါျဖစ္တာ ေတြ႔ရွိရပါတယ္။ တစ္ေယာက္ထဲ ေတြ႔တာနဲ႔ ဒီေလာက္ေတာင္ သဲေနရလားလို႔ ေျပာခ်င္ေနမလားပဲ။ အေၾကာင္းရင္းက ဒီလိုပါ။ ပိုလီယို ေရာဂါပိုး ရတိုင္း အေၾကာေပ်ာ့ေရာဂါ မျဖစ္ပါဘူး။ ပညာရွင္ေတြ တြက္ဆထားခ်က္အရ ပိုလီယို အေၾကာေပ်ာ့ ေရာဂါရရွိသူ ကေလး တစ္ေယာက္ရွိရင္ ပိုလီယို ေရာဂါပိုး ကူးစက္ခံထားရသူ ၂၀၀ ခန္႔ ရွိမယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒီ ၂၀၀ ေသာ ကေလးငယ္ေတြဟာ သူတို႔ ကိုယ္တိုင္ အေၾကာေပ်ာ့ ေရာဂါ မခံစားရေပမယ့္ အျခား ကေလးေတြကိုေတာ့ ပိုလီယို ေရာဂါပိုးေတြ ေ၀မွ်ေပးႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ပဲ ပိုလီယို ကာကြယ္ေဆး တုိက္ေကြ်းဖို႔ ကိစၥေတြကို အထူးအာရံုစိုက္ေနၾကရတာပါ။

ေဒါက္တာဟင္ဒါဆင္ ေျပာသြားတဲ့ အထဲက ေရွ႔ေလ်ာက္ ဘာဆက္လုပ္ၾကမလဲ ဆိုတာေလးကို တင္ျပရင္းနဲ႔ အဆံုးသတ္ခ်င္ပါတယ္။

ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲ ႏုိင္ငံေတြ အေနနဲ႔ ပိုလီယို ကာကြယ္ေဆး (ထိုးေဆး) ကိုေတာ့ တတ္ႏုိင္ၾကမယ္မထင္ဖူး။ ပိုလီယို ကာကြယ္ေဆး (တိုက္ေဆး) ကိုပဲ ကေလးသူငယ္ ကာကြယ္ေဆးထိုး အစီအစဥ္ ထဲမွာ ထည့္သြင္းႏုိင္ခဲ့လ်င္ ေရရွည္မွာ အက်ိဳးမ်ားႏုိင္စရာရွိတယ္္။

စကားခ်ပ္။

အနာသိၿပီး ကာကြယ္ေဆးရွိတဲ့ ေရာဂါကိုေတာင္ မ်ိဳးျဖဳတ္ဖို႔ ေတာ္ေတာ္ခက္ေနရင္ ကာကြယ္ေဆး မရွိေသးတဲ့ HIV ကို တိုက္ဖ်က္ဖို႔ရာ ေတာ္ေတာ္ က်ိဳးစားရဦးမည္ဟု ျမင္မိေၾကာင္းပါ။

Read More...

Collapse...

apology

၂၃၊ ၆၊ ၂၀၀၇

ေတာင္းပန္ျခင္း

ေဘာ္ေဘာ္ တို႔ေရ . . . ေမာင္ရဲမြန္ တစ္ေယာက္ ပ်ားတုပ္ေနေလရဲ႕။ ငါးဖမ္းလြန္ေနတာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ဘြတ္ဖိနပ္ အ၀တ္မ်ားတဲ့ အတြက္ ေျခမေပေသာေၾကာင့္ ေျခေဆးစရာလည္း မလိုပါ။ နီးရာဓါး ေၾကာက္ေနရျခင္းသာ ျဖစ္ပါတယ္။ မၾကာခင္မွာေတာ့ ျပန္ဘေလာက္ျဖစ္မယ္ ထင္ပါ့။ ဘေလာက္ ဗေကးရွင္း ယူတယ္လို႔ မွတ္ထားလဲ ရပါတယ္။

မွတ္ခ်က္။ ။ ဘေလာက္ ရွဲဒိုး ေရးေပးလိုသူမ်ား ရွိပါက ဆက္သြယ္ပါရန္။

Read More...

Collapse...

An Important Job

၃၊ ၆၊ ၂၀၀၇

ေရသာမ်ား၍ ငါးမေတြ႔

မွတ္သားဖူးေသာ စာပိုဒ္ေလးတစ္ခုကို ျပန္လည္ ေဖာ္ျပလိုပါတယ္။ မူရင္း စာေရးဆရာကိုေတာ့ မသိပါ။ အမည္မသိ စာဆို လို႔ပဲ ဆိုပါရေစေတာ့။

တရံေရာ အခါက သူငယ္ခ်င္း ေလးဦးရွိေလသည္။ လူတိုင္း၊ တစ္ေယာက္ေယာက္၊ ဘယ္သူမဆို ႏွင့္ ဘယ္သူမွ တို႔ ျဖစ္၏။

တစ္ေန႔မွာေတာ့ အလြန္ အေရးႀကီးတဲ့ ကိစၥ တစ္ခု ေဆာင္ရြက္ဖို႔ရာ ရွိလာပါသတဲ့။ လူတိုင္း က တစ္ေယာက္ေယာက္ ေတာ့လုပ္မွာပဲလို႔ အပိုင္တြက္ထားတယ္။ တကယ္ကေတာ့ ဘယ္သူမဆို လုပ္လို႔ရတဲ့ ကိစၥပါ။ ဒါေပမယ့္လည္း ဘယ္သူမွ မလုပ္ပါဘူး။ လူတိုင္း လုပ္ရမယ့္အလုပ္ကို မလုပ္ေတာ့ တစ္ေယာက္ေယာက္ က ေတာ္ေတာ္ စိတ္ဆိုးသြားပါသတဲ့။ ဘယ္သူမဆို လုပ္လို႔ရတယ္လို႔ လူတိုင္း ထင္ပါတယ္။ သို႔ေသာ္ လူတိုင္း လုပ္မွာ မဟုတ္ဘူး ဆိုတာကိုေတာ့ ဘယ္သူမွ သတိမထားမိပါ။ ဘယ္သူမဆို လုပ္ႏုိင္တဲ့ ကိစၥကို ဘယ္သူမွ မလုပ္လို႔ လူတိုင္း က တစ္ေယာက္ေယာက္ ကိုအျပစ္ဖို႔တာနဲ႔ပဲ အဆံုးသတ္ရပါေတာ့တယ္။

ဘာသာျပန္ဆိုသူ၏ အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ဆိုခ်က္ ။ ။ တစ္ဦးခ်င္း မိမိတာ၀န္ မိမိ မေက်ပြန္ၾက၍ အလံုးစံု ပ်က္စီးျခင္းသို႔ ဆိုက္ေရာက္ေလသတည္း။

ဒါနဲ႔ ဆက္စပ္ၿပီး ေနာက္ထပ္ အဆိုအမိန္႔ေလး တစ္ခု မွ်ပါရေစ။

ခင္ဗ်ား မလုပ္ရင္ ဘယ္သူ လုပ္မလဲ။
အခု မလုပ္ရင္ ဘယ္ေတာ့ လုပ္မွာလဲ။

Original Text 1

This is a story about four people named Everybody, Somebody, Anybody and Nobody.

There was an important job to be done and Everybody was sure that Somebody would do it. Anybody could have done it, but Nobody did it. Somebody got angry about that, because it was Everybody's job. Everybody thought Anybody could do it, but Nobody realised that Everybody wouldn't do it. It ended up that Everybody blamed Somebody when Nobody did what Anybody could have.

Original Text 2

If not you . . . WHO?
If not now . . . WHEN?

Read More...

Collapse...